W dawnej Rzeczpospolitej elitarną, dominującą grupą społeczną była szlachta, która zamieszkiwała Królestwo Polskie, potem polskie, litewskie i ukraińskie ziemie Rzeczpospolitej.
Wyłoniła się ze stanu rycerskiego, po uzyskaniu licznych przywilejów. Na status prawny szlachty składała się możliwość posiadania ziemi, nienaruszalność osobista i majątkowa, prawo do pełnienia urzędów oraz prawo wyborcze, a podstawowym obowiązkiem była służba wojskowa, udział w pospolitym ruszeniu.
Szlachcicem był każdy urodzony z rodziców o tym samym pochodzeniu lub nobilitowany, w uznaniu szczególnych zasług.
Podstawowymi cechami przynależności szlacheckiej były:
• odrębny status prawny
• przynależność do rodu
• posiadanie herbu
Pod względem prawnym szlachta była jednolitym stanem. Stworzyła ustrój demokracji szlacheckiej, która zrównała nominalnie w prawach szlachetnie urodzonych. Różnice wynikały z zamożności. Stan dzielił się więc na:
• arystokrację
• szlachtę średnią
• szlachtę drobną
Drobną szlachtę nazywano także: szaraczkową, zagrodową, cząstkową, okoliczną, zaściankową. Szlachtę nie posiadającą ziemi nazywano gołotą.
Stan szlachecki stworzył silną, charakterystyczną dla siebie kulturę, obejmującą wszystkie dziedziny życia: najbliższe otoczenie, strój, język, literaturę, religijność, szeroko pojęty styl życia i określania siebie. Wszystkie te cechy, jak i liczebność szlachty w Polsce, czyniły tę obyczajowość zwartą, wyrazistą, oryginalną, zakorzenioną w pokoleniach polskich obywateli.
Cechy tożsamości szlacheckiej:
Herb
To charakterystyczny znak rodowy.
Tylko polskim zwyczajem był fakt, że różne rodziny szlacheckie mogły pieczętować się takim samym herbem - wynikało to z średniowiecznej, polskiej praktyki przyjmowania jednego herbu przez rodziny niespokrewnione, ale służące w jednej chorągwi, a także w pewnym stopniu z prawnej możliwości tzw. adopcji herbowej osoby nobilitowanej przez jej szlacheckiego patrona, należącego do genealogicznej linii danego rodu herbowego.
Rezultatem tych praktyk było istnienie olbrzymich rodów herbowych, w których skład wchodziło kilkadziesiąt a nawet kilkaset rodzin szlacheckich.
Nazwisko
Szlachta polska jako pierwsza grupa społeczna zaczęła używać dziedzicznych nazwisk. Pierwotnie były to przydomki, związane choćby z miejscem pochodzenia, np. Jan z Czarnkowa, a w XIII wieku pojawiły się nazwiska. Częste wśród szlachty były nazwiska kończące się na -ski, -cki, odnoszące się do miejsca pochodzenia, np. Radziszewski z Radziszewa. Nazwiska przymiotnikowe przyjmowały też rodziny chłopskie i mieszczańskie – wymagano więc z czasem potwierdzenia szlachectwa odpowiednimi dokumentami, certyfikatem – także w czasie zaborów, szlachta uboga zazwyczaj nie posiadała wymaganych potwierdzeń…
Domy
Ostoją szlacheckiej rodziny był dwór. Parterowy, dość obszerny dom, kryty często gontem, z charakterystycznym gankiem kolumnowym lub klasycystycznym portykiem. Budynek budowano z drewna, czasem tynkowano – dla podobieństwa do pałaców magnackich. Dwór stawiano zazwyczaj na wzniesieniu. Biegła do niego obsadzona drzewami aleja, zazwyczaj lipowa. Za domem mieścił się park, z naturalnie rozmieszczonymi drzewami i krzewami. Nieodzownym elementem były stawy.
Znaczne skromniejsze były siedziby szlachty zagrodowej, choć starano się zachowywać cechy charakterystyczne dworku z gankiem, krytego gontem, czasem strzechą słomianą. Nawet skromna wieś szlachecka znacznie różniła się wyglądem i rozmieszczeniem gospodarstw od sąsiednich wsi chłopskich.
Gospodarstwa chłopów rozmieszczano ściśle wzdłuż głównej drogi, a chaty umieszczano do niej szczytem. W zaścianku droga bywała nieregularna, we wsi stawy, gospodarstwa rozmieszczone dość luźno, a front domu z gankiem widoczny od drogi. Różnice te zauważamy i dziś.
W przeszłości szlachta stanowiła większość mieszkańców terenów Ciechanowca. Przodkowie jej pojawili się tutaj w XIV, XV wieku jako rycerze-osadnicy, przybywający z północnego Mazowsza lub z Rusi. W zamian za otrzymaną ziemię bronili oni terenów przygranicznych. Przez wieki szlachta uprawiała ziemię, aktywnie uczestniczyła w życiu politycznym kraju. Rozradzanie się rodzin powodowało powstawanie nowych zaścianków, stąd podobne nazwy wielu wsi, np. Koce-Basie, Borowe, -Piskuły, itp. Liczebność rodzin o tym samym nazwisku powodowała tworzenie przydomków, tak charakterystycznych dla środowiska szlacheckiego. Cechy wyróżniające szlachtę podlaską, podobnie jak i polską, tworzyły wyrazistą społeczność ludzi honorowych, gościnnych i religijnych.
Drobna szlachta podlaska to bardzo specyficzna grupa społeczna, jakże licznie występująca w tym województwie. Do tej pory nie doczekała się jeszcze szczegółowego opracowania. Zaścianki szlacheckie rozciągały się od Rajgrodu w północnej części województwa, aż do Drohiczyna – stolicy Podlasia.
Źródło: http://www.ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=3042&Itemid=346